‘Türkçenin ustasını kaybettik’ Türkiye’nin en mühim çevirmenlerinden Mehmet Özgül, 11 Nisan’da 87 yaşında hayata gözlerini yumdu. Genellikle Rus edebiyatından tercümeleriyle tanınmış Özgül’ü gazetemizin yazarı Ataol Behramoğlu ve çevirmen Uğur Büke anlattı. Mehmet Özgül’ü 1965 ya da 66’da subay üniforması içersinde Ankara DTCF Rus Filolojisi Bölümü’nde bir dersimize geçici öğretmen olarak girdiği gün tanımıştım… Filolojiyi askeri öğrenci olarak bitirmiş, bizlerden birkaç yaş büyük genç bir adamdı. Ben son sınıfta, bölümün çalışkan öğrencilerinden biri olarak ona o gün sanki biraz da takılmıştım. Sonraları bana bu amaçla bir iki kez şaka yollu sitem ettiğini anımsıyorum. Daha sonra yollarımız meslektaş olarak İstanbul’da kesişti. Onu, hatalı anımsamıyorsam bir kez Üsküdar’daki evlerinde ziyaret etmiştim. En son 2001’de, Kabardin-Balkar yolculuğumuzda, Hayati Asılyazıcı, Enver Ercan o ve ben eş güdümlüydik. Sonra bir kez de, ben İstanbul Üniversitesi’nde öğretim üyesiyken düzenlediğimiz Çehov Sempozyumu’na konuşmacı olarak katılmıştı. Edebiyat çevirmenliği diye tanımladığımız işin, zevkli bulunduğu kadar, ne denli güç, çetrefil ve de nankör bulunduğunu, bu işi ciddi olarak yapanlar bilir. Güçtür, zira bir dilde konuşan şahısyi, onun üslubuna sadakatle, bir diğer dilde konuşturacaksın. Şiir tercümesinin güç, hem de olanaksız bulunduğu söylenir, doğrudur. Fakat nesir tercümesi de basit değildir. Bir cümleyi otuz türlü kurabilirsin. Acaba hangisini seçmeli? Özneyi, nesneyi, tümleci, fiili, şuraya mı, buraya mı koymalı? Aynı manaya gelen sözcüklerden hangini kullanmalı? Şiirde az çok özgür olabilirsin. Nesir tercümesinde bu şansın da yoktur. Bu iş aynı vakitte nankördür. Neden mi? Hangi dile çevirdiysen o dilde konuşturduğun yazar kalır, sen unutulur gidersin. Rusçadan Türkçeye binlerce sayfa çevirmiş Mehmet Özgül ismini kaç şahıs biliyor? Ama biz meslektaşları bu adı hep bildik ve hayat sürdüğümüz prosese de unutmayacağız. Kılı kırk yaran, titiz, değerli, usta çevirmenliğinin yanı sıra, ülkemizin yalın, insancıl, alçakgönüllü, hafiften esprili kültürünü şahısliğinde özümsemiş, seçkin, sevgili bir insandı. Seni özleyeceğiz sevgili Mehmet Özgül ağabey. Rus dili ve edebiyatı kısmını okurken hep kıskandığımız ve onlar gibi olmak istediğimiz çevirmenlerle – Mehmet Özgül-Ataol Behramoğlu-Azer Yaran-Mazlum Beyhan-Ergin Altay- fakültede okurken yolumuz hiç kesişmedi. Oysa ne güzel olurdu, deneyimlerini dinlemek ve yol göstermelerini istemek. Bu arayı okul bittikten sonra kapatmaya çalıştım. Genellikle de Mehmet Özgül ve Ataol Behramoğlu’yla Rus edebiyatı ve tercüme üstüne bir hayli sohbetlerimiz oldu. Ne yazık ki Mehmet ağabeyle devam edemeyeceğiz. İvan Bunin çevirmemi söylediğinin üstünden nerdeyse kırk sene geçti. O gün söylediği “Bunin Türkçe konuşacaksa çevirmeni olarak sen Türkçe konuşmalısın!” sözleri hâlâ kulaklarımda. Zamanla tercüme anlayışımız farklılaştı ama Türkçeye hep onun kadar özen göstermeye çalıştım. Duru Türkçesinin yanı sıra 1987’de tek tercümesi olan beni de çevirmen sayıp götürdüğü Moskova Çevirmenler Kongresi’nde yaptığı Rusça konuşmasının akıcılığı beni hayran bırakmıştı. Moskova’da yazarlarla konuşurken bilgisi, Türkologlarla konuşurken Türk edebiyatına hâkimiyeti beni şaşırtmıştı. Paylaşmayı bilhassa de bulguyu paylaşmayı biliyor ve seviyordu. Sorduğum soruyu o gün olmasa bile araştırıyor, soruşturuyor ve kesinlikle bir ileri buluşmamızda açıklıyordu. Yayınevlerine götürüyor, tanıştırıyor ve tercümelerimin yayımlanmasını sağlıyordu. Hep gurur duyduğu “Çehov tüm eserleri” tercümesini on dört cilt durumunda tekrar çevireceğimi söylediğimde bile “Sen iyi yaparsın!” olmuştu yanıtı. Kovidle eş güdümlü görüşmelerimiz de kesildi ve ne yazık ki Çehov tercümelerimi ona götüremedim. Türkçe’nin ustalarından birini kaybettik. Fakat Rus edebiyatının kayıbı çok daha büyük, hem de yeri doldurulamayacak kadar. Üniversitelerimizdeki Rus dili ve edebiyatı bölümleri, ana dersliklerine “Mehmet Özgül” ismini verse güzel olmaz mı?
